Składniki mineralne stanowią grupę związków zaliczanych do niezbędnych w żywieniu człowieka. Organizm człowieka nie potrafi ich syntetyzować, muszą być, zatem dostarczone z żywnością w odpowiednich proporcjach i ilościach. Składniki mineralne dzielą się na makro i mikroelementy. Do makroelementów zalicza się te składniki, na które dzienne zapotrzebowanie jest większe niż 100 mg / osobę / dzień. Są to: potas; wapń, fosfor, magnez, sód, chlor.
Do mikroelementów, zwanych pierwiastkami śladowymi, zalicza się : żelazo, jod, cynk, mangan, miedź, kobalt, molibden, selen, fluor i chrom.
Składniki mineralne są niezbędne do budowy kośćca, wywierają wpływ na gospodarkę wodną ustroju, regulują gospodarkę kwasowo –zasadową są katalizatorami wielu reakcji, wchodzą w skład wielu enzymów ustrojowych, biorą udział w procesach biochemicznych itd.

Sportowcy powinni spożywać ich więcej niż inne osoby nieuprawiające sportu. W szczególności powinni zadbać o zwiększoną podaż następujących pierwiastków: potasu sodu, magnezu, wapnia, żelaza, cynku, miedzi, selenu. Stwierdzono, że w diecie sportowców na ogół iest ich niedobór.

Potas to jeden z cudów natury, pełni ważną rolę w sferze naszej psychiki. To dobry, wierny przyjaciel, który od urodzin aż do śmierci, oddziałuje na kształt i jakość tego, co odczuwamy. Odgrywa czołową rolę w procesie przewodzenia impulsów nerwowych, podnosi na duchu.
Jest niezbędnym składnikiem wszystkich żywych komórek. Jego zawartość w organizmie dorosłego człowieka wynosi od 117 -156g. W odróżnieniu od sodu ponad 98 % potasu występuje w płynie wewnątrzkomórkowym, jako jego podstawowy składnik.
Potasu wewnątrzkomórkowego najwięcej jest go w tkance mięśniowej, komórkach kości, erytrocytach, i komórkach wątroby. Na wartość stężenia potasu zewnątrzkomórkowego ma wpływ poziom spożycia, ilości wydalane głównie przez nerki i jelito grube.

Znaczenie jonu potasu dla zachowania prawidłowych czynności fizjologicznych i biochemicznych organizmu wiąże się z jego udziałem w wielu przemianach, które warunkują utrzymanie stałości środowiska wewnętrznego.
Jest jednym z ważniejszych składników protoplazmy komórki. Jego obecność w organizmie ma, podobnie jak obecność sodu, decydujące znaczenie w gospodarce wodno- elektrolitowej ustroju. Potas działa antagonistycznie do sodu i zmniejsza objętość płynów zewnątrzkomórkowych. Jest też antagonistą jonów wapnia i zwiększa przepuszczalność błon komórkowych, podnosi napięcie mięśni. Przy odpowiednim stężeniu potasu w płynach komórkowych zwiększa się okres wypoczynku mięśnia sercowego.

Potas jest głównym kationem płynu wewnątrzkomórkowego, reguluje transport glukozy przez błonę komórkową. Komórki mózgowe potrzebują glukozy, w którą są zaopatrywane m. innymi za sprawą potasu. Jeśli zaopatrzenie jest niezadawalające, występuje niedobór równoznaczny z postępującym procesem starzenia. Przy transporcie glukozy ściśle współpracują ze sobą potas i fosfor. Ze względu na to, że mózg nieprzerwanie w dzień i noc, czerpie z krwi znaczne ilości glukozy, niedobór potasu odbija się bardzo negatywnie na jego działalności.
Potas bierze udział w gromadzeniu glikogenu w mięśniach i wpływa na jego resyntezę, która odbywa się za pośrednictwem mięśni, gdy nie są obciążone pracą.
Utrzymywany jest stały bilans pomiędzy potasem pobranym z pożywienia a jego zawartością w organizmie. Około 90% potasu wchłaniane jest w przewodzie pokarmowym w końcowej fazie jelita cienkiego.

Co zależy, zatem od potasu - jako podstawowy składnik płynu wewnątrzkomórkowego wpływa na równowagę osmotyczną w komórce - wraz z sodem utrzymuje ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych, - uczestniczy w przekazywaniu impulsów nerwowych w układzie nerwowym i mięśniowym, --zapewnia prawidłowy przebieg reakcji związanych z kurczliwością mięśni, - bierze udział w przemianie węglowodanów, przemianach energetycznych, syntezie białka ustrojowego, funkcjonowaniu nerek, prawidłowej czynności serca, dotlenieniu mózgu - transporcie aminokwasów w komórce, - uczestniczy w homeostazie kwasowo-zasadowej, utrzymuje potencjał spoczynkowy błon komórkowych.

Dzienne zapotrzebowanie dla dorosłych na potas wynosi 2500 mg / osobę, ale dla sportowców jest wyższe i wynosi 3500 mg / osobę.
Przy zrównoważonej diecie utrzymanie zawartości potasu w organizmie nie stanowi problemu, gdyż występuje obficie we wszystkich produktach spożywczych -nieprzetworzonych, zwłaszcza pochodzenia roślinnego, a więc w warzywach, owocach, pełnym ziarnie, świeżym mięsie.
W naszej diecie głównym źródłem potasu są ziemniaki, które dostarczają 37, 5 % dziennego spożycia tego pierwiastka. Korzystnie jest kupować ziemniaki z upraw ekologicznych, gdyż można je spożywać z łupiną, która zawiera szczególnie dużo potasu. Obierając ziemniaki, pozbawiamy je potasu.
Zawartość potasu w mg w 100g produktów spożywczych przedstawia się następująco: awokado - 600, - banan - 395, grejpfrut - 277, melon -382, - porzeczka czarna -336, - pietruszka liście -695, -pietruszka korzeń-399, - seler korzeniowy - 32o, - seler naciowy - 320, - szczaw - 333, - szparagi -300, szpinak - 235, ziemniaki wczesne - 415, ziemniaki średnio - 440, groch nasiona - 937,-brokuły - 385, - brukselka- 416,- chrzan - 416, koper - 396, kapusta włoska -305, czosnek - 400, - dorsz świezy - 364, wołowina, polędwica - 382, - cielęcina, łopatka – 396, wieprzowina, karkówka - 283, chleb żytni razowy - 279, - sok pomidorowy - 206, orzechy włoskie-474, - mleko-141, jogurt naturalny-200, - makrela wędzona - 275 itd.

Jeśli lubimy żywność przetworzoną, jak np. ryż łuskany, wyroby z białej mąki itp, wyjałowione z pierwiastków, dania gotowe, i konserwowane, ciasta, słodycze, a na domiar lubimy jeść słono, to mamy kłopot, ponieważ następuje zupełne rozchwianie prawidłowej równowagi sodowo – potasowej. Nerki pracują bardzo szybko nad odfiltrowaniem nadmiaru sodu spożytego wraz z solą kuchenną. Wraz z sodem wydalany jest potas. Następuje wyjałowienie organizmu z tego cennego minerału.

Potas jest ważnym partnerem sodu, dostarcza komórce substancji odżywczych i uwalnia ją od produktów przemiany materii. Brak potasu w komórce to jak zapowiedź jej śmierci. Ustaje wymiana składników odżywczych z otoczeniem, do wnętrza dopływa coraz więcej wody, grożąc jej nawet pęknięciem.
Gdy brakuje potasu, organizm wysyła nam sygnały, które objawiają się, -w nerwowości, - w bolesnych skurczach mięśni, -osłabieniu, - problemie ze snem, -znużeniu, - zakłóceniu rytmu serca-, zaparciach, - skurczu jelit-, omdleniach, - nadmiernej suchości skóry, - trądziku u dorastającej młodzieży,-- bólach głowy, - wydłużonym czasie gojenie się ran itp.
Niedobory potasu w organizmie noszą nazwę -hipokalemii, zaś nadmierną koncentracją w ustroju określa się, jako iperkalemią. ona na tle żywnościowym zdarza się rzadko.

Zbyt duża ilość potasu lub jej niedobór jest bardzo groźna dla zdrowia . Przyczyną zwiększonej ilości potasu mogą być również przewlekłe choroby nerek, cukrzyca itp. Nadmiar potasu objawia się uczuciem mrowienia skóry, niedowładem, osłabieniem mięśni, zaburzeniami rytmu serca, uszkodzeniami mięśnia sercowego .Hiperkalemia może wystąpić przy stosowaniu leków moczopędnych, przeczyszczających, po przedawkowaniu preparatów potasu. Niektóre stany chorobowe, jak; kwasica, niewydolność nerek, niedoczynność nadnerczy prowadzi również do podwyższonego poziomu potasu.

Kulturyści pod wpływem reklam kolorowych magazynów chcąc mieć pięknie wyrzeźbioną sylwetkę, koniecznie z „wywalonymi” żyłami . Często więc stosują środki moczopędne, zabronione w sporcie. Jeśli przyjmuje się dużą dawkę środków moczopędnych, a przypadkiem też użyje się odżywkę, zawierającą koncentrat potasowy, to sytuacja może być bardzo groźna, a nawet tragiczna dla organizmu. Najczęściej występują ostre objawy hipokalemii.
W środowisku kulturystów, również w Polsce zdarzało się , ze przedawkowanie lub niedobór kończyło się zatrzymaniem akcji serca, co na ogół doprowadzało do zgonu kulturysty. Klasyczny przykładem możę być śmierć Mohammed Benaziza 32-letniego kulturysty, należącego do czołowych kulturystów świata. Coś zakazanego przedawkował i padł martwy.

Kiedy zatem może wystąpić hipokalemia u sportowca?
Objawy niedoboru potasu mogą wystąpić u sportowców (przeważnie uprawiających sporty wytrzymałościowe) poddanych dużemu wysiłkowi fizycznemu w długi okresie czasu, któremu towarzyszy duża utrata wody z organizmu, jak również elektrolitów , np. potasu .Zmniejszenie stężenia jonu potasu w komórkach mięśniowych powoduje zaburzenie ich czynności motorycznej, oraz zwiększenie tempa przemiany materii. Objawom hipokalemii towarzyszy zakwaszenie organizmu, czego konsekwencją jest nagromadzenie w organizmie kwasu mlekowego i pirogronowego .

Do osiągnięcia celów sportowych wykorzystywany jest proces nazywany często’’ pompą’’ potasowo - sodową. Działanie pompy jest skomplikowane, gdyż wywołanie zakłóceń w jej pracy poprzez manipulacje dietetyczne i sztuczne nawodnienia lub nawadnianie może być przyczyną wielu kłopotów zdrowotnych. Potas podnosi tonus mięśni, toteż objawem jego niedoboru jest zwiotczenie i osłabienie mięśni, niskie ciśnienie tętnicze krwi, głośny szmer skurczowy w sercu.
Jeśli jest zachowany poziom stężenia jonów potasu, które są odpowiedzialne za utrzymanie wody wewnątrz komórki, to komórki mięśniowe pozostają dobrze nawodnione, a mięśnie prezentują się okazale.

W przypadku utraty płynów i elektrolitów, kiedy dochodzi do znacznej utraty jonów sodu a także jonów potasu występuje ogólne osłabienie, oraz kurcze mięśni. Zaburzenia te są główną przyczyną kurczu mięśni .Przy nieznacznym deficycie wody ,znacząco pogarsza się wytrzymałość jak i siła mięśni.
Każdy, kto wykonuje trening siłowy , powinien pić duże ilości płynów jeszcze przed rozpoczęciem wysiłku oraz częste regularne ilości płynów podczas wysiłku .
Ale czy pamięta się o potasie?.Strata tego pierwiastka w czasie treningu (1-2godzin) może wynieść około 400-800 mg potasu .Skład napojów powinien uwzględniać zaburzenia elektrolitowe , tzn. zawierać duże ilości sodu i mniejsze potasu. Wystarczy, zatem wypić szklankę soku pomidorowego po treningu, aby zapewnić brakującą ilość potasu, zaś o jego nadmiarze jest wyżej.

Reasumując; potas to bardzo ważny pierwiastek dla naszych mięśni, serca, układu nerwowego - warunkuje prawidłową pracę mięsni, i ich właściwą kurczliwość, - umożliwia wytwarzanie energii niezbędnej do pracy mięśni, -wpływa wraz z wapniem, magnezem na regulowanie rytmu serca, najważniejszego mięśnia u człowieka itp. Trzeba jednak zawsze pamiętać, ze za małe lub nadmierne dawki potasu , gwałtownie i tragicznie mogą zakończyć przygodę z kulturystyką!
Opracowano na podstawie; H.Gertig, J. Przysławski, „Bromatologia”, Ś. Ziemlański „Normy żywienia człowieka „ oraz „Fizjologiczne podstawy żywienia sportowców” , K. Oberbeil „Minerał”, J.Eksterowicz „Zarys żywienia sportowców”, I Celejowa „Żywienie w sporcie”, M. Kruszewski „Metody treningu i podstawy żywienia w sportach siłowych’’, Instytut Sportu w Warszawie „Kontrola dopingu w sporcie”.
Autor; Maria Szustakowska - Chojnacka, marzec 2011 r.
Rej.303/Sterydy - 22/2011.03.24/
Ostatnia aktualizacja: 2011.03.30. Godz> 16:39