Pewnego rodzaju uniformizacji możemy współcześnie dopatrzyć się także odnośnie płci, która dla antropologii „popozytywistycznej” nie należy wyłącznie do porządku biologiczno-fizjologicznego lecz do kultury.

Tożsamość płciowa to subiektywne poczucie płci. Ta identyfikacja z własną płcią (biologiczną) wykształca się przede wszystkim pod wpływem środowiska społecznego i socjalizacji. A więc, wizerunki obu płci są wytwarzane społecznie. I tutaj widać właśnie niesymetryczność ról społecznych, w który mężczyźni odgrywają dominujące znaczenie: świat jest taki, jaki jawi się z perspektywy „męskiego oka”. A więc, różnice naturalne „płeć mózgu”, czyli determinanty biologiczne nie mogą stanowić uzasadnienia dla męskiej dominacji lecz są raczej pretekstem do dyskryminacji- co mocno podnoszą feministki protestujące przeciw narzuconemu porządkowi przez mężczyzn w walce o równouprawnienie w różnych sferach życia.

To podporządkowanie kobiet mężczyznom zostało bardzo mocno utrwalone w kulturze, szczególnie masowej i w tzw. myśleniu potocznym, gdzie kobieta uważana jest za „kapłankę domowego ogniska”, a mężczyzna za „władcę świata”. Taka stereotypizacja wizerunków obu płci odbywa się na etapie socjalizacji pierwotnej (vide np. podręczniki szkolne klas podstawowych). Utrwaliły się pewne popularne szablony i stereotypy odnośnie ról i hierarchii płciowych, które funkcjonują do dzisiaj, np: agresywny mężczyzna- uległa kobieta, umysłowość cechą męską – ciekawość kobiecą, racjonalne zachowanie mężczyzny- intuicyjne kobiety, aktywny czynnik w procesie zapłodnienia to plemnik- biernym jest jajo etc.

Współcześnie, w dobie postmodernizmu, zauważa się stopniowo zmienianie się tych wizerunków płci. Niekiedy głośno mówi się o „zamianie ról”, mniej radykalne głosy mówią tylko o „zacieraniu się” ról społecznych. Jak pisze A. Gromkowska: „We współczesnej kulturze popularnej istnieje coraz wyraźniejsza tendencja do rozmywania się różnicy między płciami (…) w tekstach kulturowych kreuje się wizerunki coraz bardziej zmaskulizowanych kobiet i sfeminizowanych mężczyzn.

Ruch społeczny jakim jest feminizm już wiele zrobił na polu równouprawnienia kobiet w dziedzinie ekonomicznej, prawnej, politycznej. Ale wiele dzieje się w tej materii jakby gdyby poza tym ruchem, poza ideologią, poza „ustawami”, co jednak nie wszystkim odpowiada, niekiedy także i kobietom. Mianowicie zauważa się wyraźny trend w maskulinizacji kobiet: mówi się o „trzeciej” płci, kobietach twardzielach, „kobietonach”. Ta widoczna już dzisiaj wyraźnie dekonstrukcja ról płci w życiu społecznym dotyczy np. sposobów życia, obyczajów, życia zawodowego, sportu, mody.

W wielu zawodach obecnie zbyteczna okazuje się siła fizyczna, czy orientacja w przestrzeni (co stanowiło dotąd niezbity atut mężczyzn), natomiast docenia się umiejętności współpracy, zręczność, a więc walory, którymi cechuje się płeć piękna. Mówi się o „męskich” kobietach, które mocno wkraczają w życie zawodowe, stając się przez to niezależnymi, samodzielnymi- gdy partner nie spełnia ich oczekiwań wcielają się w jego rolę. Pojawiają się kobiety biznesu- typ kobiety władczej i męskiej- które „noszą się z męska”: garnitury, płaskie obuwie, sygnety, krótko obcięte na męsko włosy, krótkie paznokcie o naturalnym kolorze, bez szminki i zbędnego makijażu. Ale widoczne jest to także w damskiej klasyce: Propozycje dla współczesnych sufrażystek nadal ulegają silnym wpływom stylu męskiego i męskiej…praktyczności. Damska klasyka to wciąż ponawiane wariacje na temat męskiego garnituru. Zresztą zbliżamy się do siebie z obu stron:…o ile kobiety lubią kopiować męską konfekcję, o tyle mężczyźni coraz częściej naśladują panie właśnie w sposób strzyżenia i pielęgnowania swoich włosów. Modelowanie, nakładanie odżywki, żelu, wreszcie przyciemnianie lub rozjaśnianie włosów to zabiegi już nie tylko kobiet- wypowiada się mistrz Laurent; A korespondentka paryska R. Gołębiowska donosi na łamach „Twojego Stylu” A teraz coś wyraźnie zniewieściałego wisi w powietrzu. Ideał silnego barczystego mężczyzny zdobywcy przestał obowiązywać, dziś są „mężczyźni różnej płci”.

Współczesne kobiety pragną także uczestniczyć w „męskich grach i zabawach”. Na przykład w Stanach Zjednoczonych kobiety z tzw. klasą coraz częściej zaglądają do męskich klubów, palą cygara i zachowują się jak przystało na zdyscyplinowanych „members of club”. Niektóre oddają się z wielką pasją różnego rodzaju ekstremalnym wyczynom parasportowym (uprawianie alpinizmu, karkołomne skoki na linie z dużych wysokości etc.) a także zaczynają aktywnie uczestniczyć w dyscyplinach sportowych zarezerwowanych dotąd tylko płci męskiej. Startują w trójskoku, skoku o tyczce, długich biegach, uprawiają piłkę nożną, zapasy, podnoszenie ciężarów, boks, kick boeing i inne. Przełamują ugruntowany przez wieki stereotyp kobiety uległej, słabej, niezaradnej, delikatnej. Jak mówią znawcy tematu, w tzw. sportach walki, są bardzo ambitne, serio i brutalne. Stają się na tyle samodzielne, że np. coraz więcej kobiet samotnych, nie chcących mieć „nic wspólnego” z płcią przeciwną, a pragnących mieć potomstwo, poddaje się sztucznemu zapłodnieniu.

Dotąd mówiło się o molestowaniu i wykorzystywaniu kobiet przez mężczyzn, teraz coraz częściej zdarzają się przypadki, że mężczyźni są molestowani przez kobiety, a także doświadczają przemocy w domu.

Dla współczesnego ciała charakterystyczna jest także sprzeczność, ambiwalencja. Oto z jednej strony dąży się do bycia atrakcyjnym, młodym, pięknym (np. notoryczne praktyki operacji plastyczno-kosmetycznych), a z drugiej uważa się, że ciało winno zaskakiwać, szokować „bylejakością”, szarością jak choćby we wspomnianym stylu grunge, dla którego piękno stało się już zbyt banalne. Z jednej strony obowiązuje zgrabna sylwetka na wzór „modelek i gwiazd estrady”, a z drugiej do ludzi otyłych tzw. puszystych, podchodzi się bardzo liberalnie: nie ograniczaj się w jedzeniu, korzystaj z uciech gastronomicznych- to wszystko jest dla ciebie. A gdy z przejedzenia doznasz jakichś sensacji żołądkowych, niestrawności to są na to odpowiednie cud-leki, które w mig doprowadzą cię do poprzedniej formy, abyś na nowo mógł itd. Itp. Puszyści mają swój organ prasowy – Super Linia- która pomaga im w aprobowaniu siebie. Z jednej strony ascetyczność życia w imię piękna i atrakcyjności, z drugiej- życie na luzie, bez zahamowań i ograniczeń.

Jeżeli nowoczesność polegała na produkowaniu ładu, harmonii, norm (życia społecznego), racjonalności to czasu ponowoczesne charakteryzują się chaosem (zaburzeniem tego ładu), niespójnością, wieloznacznością, decentracją- odnosi się to do różnych aktywności życiowych, także do naszych ciał. Wyzwolone ciało współczesne z modernistycznych reżimów i ograniczeń, uwolnione od konformistycznych postaw i przymusu administracyjnego charakteryzuje się dużym rozchwianiem tożsamości, wieloznacznością, zagubieniem. Na swój sposób uprzedmiotowione i fragmentaryzowane stanowi swoiste odbicie „nieporządku społecznego”, chaosu, rozchwiania struktur systemowych i wartości tak charakterystycznych dla faz przejściowych, dla schyłku świata nowoczesnego.

Wizerunek ciała spójnego zostaje zastąpiony obrazem ciała niekoherentnego, permanentnie poprawianego i uzupełnianego- ciała stale poszukującego nowych tożsamości, stale z siebie niezadowolonego. Odnosi się wrażenie że ciało, zacierając śladu rozkładu i destrukcji, wyraża tym samym tęsknotę za sytuacją rajską, za znalezieniem się poza Historią, Czasem.

Oto niektóre tylko aspekty przejawów kultury ponowoczesnej dotyczące ciała, które znalazło się w centrum dyskursu antropologicznego, dla którego z kolei: nie ma ciała (-podmiotu) niezależnego od Kultury, istniejącego poza nią. Autor:Profesor Adam Paluch, Uniwersytet Wrocławski

Przygotował: Mariusz Pencek, 30 maja 2008 r.
Rej.609. /2012.08.29/ JWIP.PL
Aktualizacja: 2012.08.29, godz.18:20